Odpowiedzialność karna fizjoterapeuty w związku z wykonywanymi obowiązkami zawodowymi

Wykonując zawód, nawet przy zachowaniu najwyższej staranności, fizjoterapeuta narażony jest na kontakt z organami ścigania w związku z zawiadomieniami o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, które składają pacjenci lub ich bliscy.
W praktyce najczęściej są to zawiadomienia dotyczące:

• narażenia na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,
• wykonania zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta.
   

Narażenie na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu

Zgodnie z art. 160 § 1 Kodeksu karnego, kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Jeżeli na sprawcy ciąży obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo (czyli np. na lekarzu w zakładzie opieki zdrowotnej, do którego zgłasza się pacjent), zagrożenie karą pozbawienia wolności jest surowsze i wynosi od 3 miesięcy do lat 5 (§ 2). Ustawodawca przewidział możliwość popełnienia tego przestępstwa nieumyślnie – w takim przypadku jest ono zagrożone karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

W orzecznictwie wskazuje się, że warunkiem tej odpowiedzialności jest ustalenie, że pożądane zachowanie alternatywne, do którego lekarz był zobowiązany, zapobiegłoby narażeniu człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, np. mimo posiadanych informacji o wystąpieniu objawów niedokrwienia kończyny nie zlecono dalszych badań diagnostycznych, z narażeniem pacjenta na bezpośrednie niebezpieczeństwo powstania ostrego zatoru tętnicy ramiennej w sytuacji, w której wykonanie badań dawało możliwość szybszego rozpoznania tworzącego się zatoru w tętnicy ramiennej i rokowało na powodzenie dalszego leczenia zachowawczego lub operacyjnego.

Aby dane zachowanie można było uznać za przestępstwo z art. 160 k.k., konieczne jest ustalenie wystąpienia skutku w postaci bezpośredniego niebezpieczeństwa utraty życia człowieka, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. Wymóg bezpośredniości nastąpienia skutku należy rozumieć w ten sposób, że musi charakteryzować się wysokim stopniem prawdopodobieństwa spełnienia. Bezpośredniość realnie grożącego niebezpieczeństwa oznacza, iż w sytuacji przez sprawcę już stworzonej, a więc bez dalszej akcji z jego strony, istnieje duże prawdopodobieństwo nastąpienia w najbliższej chwili wymienionych skutków.
Zatem w sytuacji, w której określone działanie nie byłoby już w stanie zapobiec niebezpieczeństwu utraty życia lub zdrowia pacjenta, nawet gdy osoba wykonująca zawód medyczny zaniecha dokonania czynności, do których była zobowiązana – nie będzie ona ponosiła odpowiedzialności karnej.
Kolejną przesłanką odpowiedzialności za umyślne narażenie pacjenta na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu jest świadomość fizjoterapeuty, że ciąży na nim szczególny obowiązek opieki nad osobą zagrożoną i świadomość oraz wola nieudzielenia świadczenia zdrowotnego, a przynajmniej zgoda na to, że poprzez zaniechanie udzielenia świadczenia naraża się zdrowie pacjenta na bezpośrednie niebezpieczeństwo.

Fundamentalnym pojęciem dla przypisania odpowiedzialności za narażenie na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia jest także pojęcie „przeciętnej ostrożności”. Sąd Najwyższy wskazał, że jest to ostrożność, której można wymagać od sprawcy na podstawie normalnej, dającej się przewidzieć, zdolności przewidywania skutków własnego czynu. Dla przypisania sprawcy odpowiedzialności za przestępstwo nieumyślne nie wystarczy jednak samo stwierdzenie, że zachował się on nieostrożnie, konieczne jest bowiem udowodnienie, iż był świadomy tego, że swoim zachowaniem może naruszyć określone reguły ostrożności (przewidywał taką możliwość) bądź też, iż możliwości takiej nie przewidywał, ale w ujęciu obiektywnym mógł ją przewidzieć. Możliwość przypisania sprawcy skutków czynu obejmuje jedynie typowe, a niewykraczające poza możliwość przewidywania, następstwa jego zachowania.

W judykaturze i literaturze, jako powszechne przykłady naruszenia reguł ostrożności pozostające w związku przyczynowym z negatywnym skutkiem dla pacjenta, wskazuje się np.:

• udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej w stanie ograniczonej sprawności psychicznej bądź fizycznej,
• podejmowanie się czynności zawodowych pomimo braku odpowiedniej wiedzy i doświadczenia,
• opieranie się na powszechnie przyjętej praktyce, pomimo że jest ona błędna,
• naruszenie reguły ostrożności, która miała zapobiec narażeniu pacjenta na niebezpieczeństwo.

 

Wykonanie zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta

Zgodnie z art. 192 Kodeksu karnego, „Kto wykonuje zabieg leczniczy bez zgody pacjenta, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego”. Przedmiotem ochrony jest wolność człowieka w zakresie decydowania o poddaniu się leczeniu i sposobach tego leczenia. Oznacza poszanowanie woli jednostki na tym odcinku życia. Ustawa przyznaje pierwszeństwo woli pacjenta nawet nad celem leczniczym działań korzystnych w jego sprawie. Przepis potwierdza w ten sposób założenia ustaw medycznych regulujących wykonywanie w szczególności zabiegów leczniczych – Ustawy z 25 grudnia 1997 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn. Dz. U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857 ze zm.), wg której zabiegi lecznicze (świadczenia medyczne) odbywają się za zgodą pacjenta; Ustawy z 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jedn. Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 ze zm.); Ustawy z 19 lipca 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111, poz. 535 ze zm.); Ustawy z 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz. U. Nr 169, poz. 1411).

Przestępstwo to można popełnić poprzez wykonywanie zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta. Zabieg leczniczy będzie tu rozumiany jako każda czynność lecznicza (świadczenie zdrowotne) wykonywana od etapu profilaktyki, diagnozy, poprzez leczenie aż do rehabilitacji. Będą to czynności polegające na naruszeniu integralności cielesnej pacjenta.
Zgoda jest prawnie skuteczna wówczas, gdy zostaje wyrażona świadomie, co oznacza także to, że przed jej wyrażeniem pacjent został szczegółowo – w zrozumiały dla niego sposób – poinformowany o wszelkich aspektach i ryzyku wiążących się z zabiegiem. Postuluje się, aby zgoda taka została przez pacjenta wyrażona na piśmie!

W kontekście ponoszenia odpowiedzialności za wykonywanie zawodu fizjoterapeuty – czy to na płaszczyźnie prawa karnego, czy też cywilnego – brak jest, jak np. w przypadku zawodu lekarza, czytelnych reguł czy kryteriów, jakimi powinni kierować się fizjoterapeuci, przyjmując zgodę pacjenta na wykonanie na nim zabiegu czy też określonych czynności rehabilitacyjnych. Dlatego też w tym wypadku zastosowanie znajdą ogólne reguły określone w prawie cywilnym dotyczące oświadczeń woli oraz ewentualnych wad oświadczeń woli.

Wola pacjenta może być bowiem wyrażona przez każde zachowanie, a zatem w dowolnej formie. Jednak aby uchronić się przed ewentualnymi roszczeniami pacjentów czy ich bliskich, zgodę taką należy dla późniejszych celów dowodowych uzyskać na piśmie, tj. zadbać, aby była ona potwierdzona własnoręcznym podpisem pacjenta bądź jego przedstawiciela ustawowego.

Przyjęcie, że zgoda pacjenta na określony zabieg medyczny czy rehabilitacyjny jest przejawem woli podobnym do oświadczenia woli, oznacza, iż do tego przejawu woli znajdują odpowiednie zastosowanie przepisy dotyczące oświadczeń woli, a w szczególności w grę wchodzą przepisy regulujące skutki złożenia wadliwego oświadczenia woli (art. 82 i nast. k.c.) oraz normujące formę czynności prawnych (art. 73 i nast. k.c.). Wobec braku uregulowania ustawowego skutków prawnych niezachowania pisemnej formy zgody pacjenta na zabieg oraz na zastosowanie metody leczenia lub diagnostyki stwarzającej zwiększone ryzyko dla pacjenta, należy sięgnąć do art. 74 § 1 k.c. Zgodnie z powołanym przepisem nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która – z jakichkolwiek powodów – znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych (art. 82 k.c.). W orzecznictwie i literaturze podkreśla się, że powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest swobodne, gdy zarówno sam proces decyzyjny, jak i uzewnętrznienie woli nie były zakłócone przez destrukcyjne czynniki wynikające z aktualnych właściwości psychiki lub procesu myślowego w sposób wyłączający autonomiczne, czyli wolne – w znaczeniu „suwerenne” (swobodne) – działanie. Inaczej mówiąc, podstawowym kryterium jest tu całkowite zniesienie zdolności wyboru między taką lub inną decyzją. Chodzi przy tym tylko o takie źródło zakłóceń, które znajduje się wewnątrz osoby składającej oświadczenie woli, a nie o czynniki czysto zewnętrzne, pod wpływem których oświadczenie zostało złożone. 

Stan wyłączający swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli może być rozumiany tylko jako stan, w którym możliwość wolnego wyboru jest całkowicie wyłączona. Sugestia osób trzecich nie wyłącza swobody powzięcia decyzji.

Zatem w przypadku usług medycznych, gdy zgoda pacjenta została udzielona w formie innej niż pisemna, fakt udzielenia zgody jest możliwy do udowodnienia za pomocą wszystkich dostępnych środków dowodowych, gdyż fakt dokonania czynności prawnej w postaci udzielenia zgody będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma, jakim może być dokumentacja medyczna pacjenta bądź załączone do dokumentacji skierowanie dostarczone przez pacjenta itp.

 

Ochrona danych osobowych w ZOZ

Każdy podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych jest obowiązany prowadzić, przechowywać i udostępniać dokumentację medyczną w sposób określony poniżej oraz zapewnić ochronę danych zawartych w tej dokumentacji.

Dokumentacja medyczna zawiera dane osobowe pacjenta, a w szczególności informacje o jednej z najbardziej intymnych sfer życia człowieka, a mianowicie – zdrowiu. Z tego względu zakład opieki zdrowotnej obowiązany jest zapewnić ochronę danych w niej zawartych. Ochrona danych polega na stworzeniu takich warunków przechowywania dokumentacji medycznej, aby nie miały do niej dostępu osoby niepowołane. Podobna norma wynika z art. 23 ust. 2 i art. 24 ust. 1 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Kwestie normujące rodzaje i zakres dokumentacji medycznej oraz sposób jej przetwarzania, uwzględniając rodzaje podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych, a także konieczność zapewnienia realizacji prawa dostępu do dokumentacji medycznej, rzetelnego jej prowadzenia oraz ochrony danych i informacji dotyczących stanu zdrowia pacjenta określać winny stosowne rozporządzenia wydane na podstawie art. 30 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta.

Uprawnienie pacjenta do ochrony jego danych jest uprawnieniem konstytucyjnym. Zgodnie z art. 51 ust. 1. konstytucji, nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby.
Mocą ust. 2 i 3 władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym, przy czym każdy ma prawo dostępu do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych. Ograniczenie tego prawa może określić ustawa.
Każdy ma również prawo do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą. Zakłady opieki zdrowotnej zatem, niezależnie od formy, w jakiej są prowadzone, są zobowiązane do przestrzegania przepisów ustawy o ochronie danych osobowych.

Zgodnie z art. 6. tej ustawy za dane osobowe uważa się wszelkie informacje dotyczące zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osoby fizycznej. Osobą możliwą do zidentyfikowania jest osoba, której tożsamość można określić bezpośrednio lub pośrednio, w szczególności przez powołanie się na numer identyfikacyjny albo jeden lub kilka specyficznych czynników określających jej cechy fizyczne, fizjologiczne, umysłowe, ekonomiczne, kulturowe lub społeczne. Informacji nie uważa się za umożliwiającą określenie tożsamości osoby, jeżeli wymagałoby to nadmiernych kosztów, czasu lub działań.

Przetwarzanie danych osobowych o stanie zdrowia

Na mocy art. 27 ustawy o ochronie danych osobowych zabrania się przetwarzania danych ujawniających pochodzenie rasowe lub etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne lub filozoficzne, przynależność wyznaniową, partyjną lub związkową, jak również danych o stanie zdrowia, kodzie genetycznym, nałogach lub życiu seksualnym oraz danych dotyczących skazań, orzeczeń o ukaraniu i mandatów karnych, a także innych orzeczeń wydanych w postępowaniu sądowym lub administracyjnym.
Przetwarzanie tych danych jest jednak dopuszczalne, jeżeli:

• osoba, której dane dotyczą, wyrazi na to zgodę na piśmie, chyba że chodzi o usunięcie dotyczących jej danych,
• przepis szczególny innej ustawy zezwala na przetwarzanie takich danych bez zgody osoby, której dane dotyczą, i stwarza pełne gwarancje ich ochrony,
• przetwarzanie takich danych jest niezbędne do ochrony żywotnych interesów osoby, której dane dotyczą, lub innej osoby, gdy osoba, której dane dotyczą, nie jest fizycznie lub prawnie zdolna do wyrażenia zgody, do czasu ustanowienia opiekuna prawnego lub kuratora,
• jest to niezbędne do wykonania statutowych zadań kościołów i innych związków wyznaniowych, stowarzyszeń, fundacji lub innych niezarobkowych organizacji lub instytucji o celach politycznych, naukowych, religijnych, filozoficznych lub związkowych, pod warunkiem, że przetwarzanie danych dotyczy wyłącznie członków tych organizacji lub instytucji albo osób utrzymujących z nimi stałe kontakty w związku z ich działalnością i zapewnione są pełne gwarancje ochrony przetwarzanych danych,
• przetwarzanie dotyczy danych, które są niezbędne do dochodzenia praw przed sądem,
• przetwarzanie jest niezbędne do wykonania zadań administratora danych odnoszących się do zatrudnienia pracowników i innych osób, a zakres przetwarzanych danych jest określony w ustawie,
• przetwarzanie jest prowadzone w celu ochrony stanu zdrowia, świadczenia usług medycznych lub leczenia pacjentów przez osoby trudniące się zawodowo leczeniem lub świadczeniem innych usług medycznych, zarządzania udzielaniem usług medycznych i są stworzone pełne gwarancje ochrony danych osobowych,
• przetwarzanie dotyczy danych, które zostały podane do wiadomości publicznej przez osobę, której dane dotyczą,
• jest to niezbędne do prowadzenia badań naukowych, w tym do przygotowania rozprawy wymaganej do uzyskania dyplomu ukończenia szkoły wyższej lub stopnia naukowego; publikowanie wyników badań naukowych nie może następować w sposób umożliwiający identyfikację osób, których dane zostały przetworzone,
• przetwarzanie danych jest prowadzone przez stronę w celu realizacji praw i obowiązków wynikających z orzeczenia wydanego w postępowaniu sądowym lub administracyjnym.

Przepis art. 27 ust. 1 ustawy o ochronie danych osobowych wprowadza zasadę zakazu przetwarzania danych wrażliwych. W przepisie tym wyróżniono dane o szczególnym charakterze, tzw. dane wrażliwe (delikatne, sensytywne), przeciwstawione niekiedy tzw. danym zwykłym (pospolitym), po to, aby w odniesieniu do danych wrażliwych wprowadzić bardziej intensywną ochronę, a przetwarzanie poddać odrębnym zasadom. Za tego rodzaju dane ustawa uznaje m.in. dane dotyczące stanu zdrowia.
Od zasady, że przetwarzanie danych wrażliwych jest zakazane, ustawa wprowadza wiele wyjątków, ujętych w zamknięty katalog (art. 27 ust. 2 u.o.d.o.). Trzeba zaznaczyć, iż każda z okoliczności usprawiedliwiających przetwarzanie danych wrażliwych ma charakter autonomiczny i niezależny. Jedną z okoliczności legalizujących przetwarzanie wrażliwych danych osobowych stanowi zezwalający odpowiedni przepis szczególny innej ustawy.

Udostępnianie dokumentacji medycznej

Dostęp do danych osobowych mogą mieć wyłącznie osoby upoważnione przez administratora tych danych, który powinien prowadzić ewidencję tych osób obejmującą imię i nazwisko osoby upoważnionej, datę nadania i ustania oraz zakres upoważnienia do przetwarzania danych osobowych oraz identyfikator, jeżeli dane są przetwarzane w systemie informatycznym. Osoby upoważnione do przetwarzania danych są zobligowane zachować je w tajemnicy. W przypadku danych zawartych w dokumentacji medycznej, czyli danych newralgicznych dotyczących przede wszystkim stanu zdrowia pacjenta, ale również innych danych o charakterze osobistym na podstawie art. 30 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta wydane zostało Rozporządzenie Ministra Zdrowia, które zobowiązuje podmioty prowadzące tę dokumentację do prowadzenia jej w taki sposób, aby osoby uprawnione miały stały dostęp do dokumentacji, która będzie zarazem zabezpieczona przed dostępem osób nieuprawnionych (np. personelu pomocniczego, bliskich pacjenta itd.).

Dokumentacja wewnętrzna jest przechowywana przez podmiot, który ją sporządził, natomiast dokumentacja zewnętrzna w postaci zleceń lub skierowań jest przechowywana przez podmiot, który zrealizował zlecone świadczenie zdrowotne. Podmiot zapewnia odpowiednie warunki zabezpieczające dokumentację przed zniszczeniem, uszkodzeniem lub utratą i dostępem osób nieupoważnionych, a także umożliwiające jej wykorzystanie bez zbędnej zwłoki (§ 73 rozporządzenia). Miejsce przechowywania bieżącej dokumentacji wewnętrznej określa podmiot, a w zakładzie opieki zdrowotnej – kierownicy poszczególnych komórek organizacyjnych tego zakładu w porozumieniu z jego kierownikiem.
Dokumentacja indywidualna wewnętrzna przewidziana do zniszczenia może zostać wydana na wniosek pacjenta, jego przedstawiciela ustawowego albo osoby, o której mowa w § 8 pkt 2, za pokwitowaniem (§ 75 rozporządzenia).
Podmiot prowadzący dokumentację udostępnia dokumentację podmiotom i organom uprawnionym bez zbędnej zwłoki. W przypadku udostępnienia dokumentacji poprzez wydanie oryginału za pokwitowaniem odbioru i z zastrzeżeniem zwrotu po wykorzystaniu, jeżeli uprawniony organ lub podmiot żąda udostępnienia oryginałów tej dokumentacji, należy pozostawić kopię lub pełny odpis wydanej dokumentacji. W przypadku gdy udostępnienie dokumentacji nie jest możliwe, odmowa wymaga zachowania formy pisemnej oraz podania przyczyny.
Podsumowując:

• Dokumentacja medyczna może być udostępniana wyłącznie na zasadach określonych w ustawie o ochronie praw pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2010 r. w sprawie rodzajów i zakresu dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania.
• Naruszeniem ustawy o ochronie danych osobowych będzie udostępnienie wglądu w dokumentację medyczną pacjenta, który w sposób wyraźny nie wyraził zgody na powyższe i to nawet wobec osób pacjentowi najbliższych z wyłączeniem wyjątków określonych w art. 26 ustawy o ochronie prawa pacjenta.

 

Odpowiedzialność za naruszenie przepisów ustawy o ochronie danych osobowych
W rozdziale 8 ustawy o ochronie danych osobowych zostały wskazane przepisy statuujące odpowiedzialność karną za naruszenie przepisów ustawy.

I tak na mocy art. 49.1., kto przetwarza w zbiorze dane osobowe, choć ich przetwarzanie nie jest dopuszczalne albo do których przetwarzania nie jest uprawniony, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Zaostrzona odpowiedzialność karną przewiduje § 2 tego artykułu, stanowiąc, iż „jeżeli czyn określony w ust. 1 dotyczy danych ujawniających pochodzenie rasowe lub etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne lub filozoficzne, przynależność wyznaniową, partyjną lub związkową, danych o stanie zdrowia, kodzie genetycznym, nałogach lub życiu seksualnym, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3”.

Odpowiedzialności karnej będzie również podlegała sytuacja, w której podmiot administrujący zbiorem danych lub będąc obowiązany do ochrony danych osobowych, udostępnia je lub umożliwia dostęp do nich osobom nieupoważnionym. Podlega on grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2, przy czym jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku (art. 51 u.o.d.o.).
Z kolei podmiot administrujący danymi, który narusza – choćby nieumyślnie – obowiązek zabezpieczenia ich przed zabraniem przez osobę nieuprawnioną, uszkodzeniem lub zniszczeniem, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Wreszcie odpowiedzialności karnej może również podlegać sytuacja, w której podmiot administrujący zbiorem danych nie dopełnia obowiązku poinformowania osoby, której dane dotyczą, o jej prawach lub przekazania tej osobie informacji umożliwiających korzystanie z praw przyznanych jej w niniejszej ustawie. Może on wówczas podlegać grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

 

PODSUMOWANIE

Wszelkie wyżej omówione procedury – tak w zakresie przechowywania dokumentacji i dostępu do niej, jednakże zarówno sądy powszechne, jak i Główny Inspektor Ochrony Danych Osobowych oraz Rzecznik Praw Pacjenta stoją na stanowisku, że przepisy powinny być przestrzegane, niezależnie od trudności logistycznych, jakie może to nastręczać. Stąd też należy w oparciu o powołane regulacje prawne opracować takie procedury i doprowadzić do zaznajomienia się z nimi nie tylko lekarzy, ale także pozostałego personelu zatrudnionego w zakładzie opieki zdrowotnej, a mający szeroko pojęty dostęp do danych osobowych, aby w konsekwencji uniknąć roszczeń pacjentów.

Bibliografia