Świadczeniodawca i przedmiot świadczeń

 

Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization – WHO) zdefiniowała w 1968 r. rehabilitację jako „kompleksowe i skoordynowane stosowanie środków medycznych, socjalnych, pedagogicznych i zawodowych w celu usprawniania osób z naruszoną sprawnością organizmu do możliwie najwyższego poziomu".

Świadczenia z zakresu rehabilitacji leczniczej mogą być udzielane przede wszystkim przez świadczeniodawców mających status prawny tzw. podmiotu leczniczego (w poprzednim stanie prawnym były to zakłady opieki zdrowotnej). Działalność lecznicza w zakresie rehabilitacji może być prowadzona w formie ambulatoryjnej i stacjonarnej/całodobowej. Zgodnie z art. 9 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (dalej w skrócie u.dz.l.) stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne inne niż szpitalne mogą polegać w szczególności na:

1) udzielaniu całodobowych świadczeń zdrowotnych, które obejmują swoim zakresem pielęgnację i rehabilitację pacjentów niewymagających hospitalizacji, oraz zapewnianiu im produktów leczniczych i wyrobów medycznych, pomieszczeń i wyżywienia odpowiednich do stanu zdrowia, a także prowadzeniu edukacji zdrowotnej dla pacjentów i członków ich rodzin oraz przygotowaniu tych osób do samoopieki i samopielęgnacji w warunkach domowych i są one udzielane w zakładzie opiekuńczo-leczniczym,

2) udzielaniu całodobowych świadczeń zdrowotnych, które obejmują swoim zakresem pielęgnację, opiekę i rehabilitację pacjentów niewymagających hospitalizacji, oraz zapewnianiu im produktów leczniczych potrzebnych do kontynuacji leczenia, pomieszczeń i wyżywienia odpowiednich do stanu zdrowia, a także prowadzeniu edukacji zdrowotnej dla pacjentów i członków ich rodzin oraz przygotowaniu tych osób do samoopieki i samopielęgnacji w warunkach domowych i są one udzielane w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym,

3) udzielaniu świadczeń zdrowotnych polegających na działaniach usprawniających, które służą zachowaniu, przywracaniu i poprawie zdrowia i są one udzielane w zakładzie rehabilitacji leczniczej.

 

Ambulatoryjne świadczenia zdrowotne obejmują świadczenia podstawowej lub specjalistycznej opieki zdrowotnej oraz świadczenia z zakresu rehabilitacji leczniczej, udzielane w warunkach niewymagających ich udzielania w trybie stacjonarnym i całodobowym w odpowiednio urządzonym, stałym pomieszczeniu.

 

Wymagania dla pomieszczeń i sprzętu

Aby udzielać świadczeń rehabilitacji leczniczej, należy mieć odpowiednie pomieszczenia i sprzęt, a także wykwalifikowany personel. Pomieszczenia są konieczne do rejestracji i prowadzenia działalności podmiotu leczniczego. Podmiot leczniczy powinien mieć tytuł prawny do lokalu, w którym jest prowadzona działalność lecznicza. Może to być umowa najmu, dzierżawy czy też dokument własności. Podstawową formą korzystania z pomieszczeń jest najczęściej umowa najmu. Zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 1 u.dz.l. podmiot leczniczy jest zobowiązany mieć pomieszczenia lub urządzenia, odpowiadające wymaganiom określonym w art. 22 u.dz.l. Zgodnie z art. 22 u.dz.l. pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą powinny odpowiadać wymaganiom odpowiednim do rodzaju wykonywanej działalności leczniczej oraz zakresu udzielanych świadczeń zdrowotnych. Wymagania powyższe dotyczą w szczególności warunków:

1) ogólnoprzestrzennych,

2) sanitarnych,

3) instalacyjnych.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia z dnia 26 czerwca 2012 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą (dalej w skrócie w.p.dz.l.), zobowiązuje zarówno podmioty lecznicze, jak i praktyki zawodowe do udzielania świadczeń w pomieszczeniach spełniających odpowiednie standardy. Treść w.p.dz.l. określa ogólne wymogi dla pomieszczeń i urządzeń każdego świadczeniodawcy medycznego natomiast załączniki określają szczegółowe wymogi dla pomieszczeń i urządzeń konkretnych rodzajów świadczeniodawców (np. szpitala, ambulatorium, zakładu rehabilitacji leczniczej). Rozporządzenie określa ogólne wymogi w zakresie:

1) wymagań ogólnoprzestrzennych (np. lokalizacja zasadniczo w samodzielnym budynku albo w zespole budynków),

2) wymagań dla konkretnych pomieszczeń(np. śluz szatniowych),

3) wymagań ogólnobudowlanych (np. podłogi mają być z materiałów umożliwiających ich mycie i dezynfekcję),

4) wymagań co do oświetlenia i innych instalacji (np. pomieszczenia, w których są wykonywane badania lub zabiegi należy wyposażyć w co najmniej jedną umywalkę z baterią z ciepłą i zimną wodą, dozownik z mydłem w płynie, dozownik ze środkiem dezynfekcyjnym oraz pojemnik z ręcznikami jednorazowego użycia i pojemnik na zużyte ręczniki).

 

Szczegółowe wymagania dla pomieszczeń zakładów rehabilitacji zawiera załącznik nr 6 do w.p.dz.l. Zgodnie z powyższym załącznikiem pomieszczenia przeznaczone do rehabilitacji leczniczej należy lokalizować w sposób zapewniający dostęp osobom niepełnosprawnym, w tym poruszającym się na wózkach inwalidzkich. Sala kinezyterapii powinna stanowić odrębne pomieszczenie. Urządzenia wykorzystywane do zabiegów fizykoterapeutycznych należy lokalizować w sposób zapewniający intymność pacjenta podczas zabiegów fizykoterapeutycznych. Diatermie krótkofalowe i mikrofalowe oraz urządzenia do laseroterapii mają być instalowane w oddzielnych pomieszczeniach (boksach) zgodnie z polskimi normami. W zakładzie rehabilitacji leczniczej powinny być pomieszczenia higieniczno-sanitarne wyposażone dodatkowo w natrysk, w tym co najmniej jedno przystosowane dla osób niepełnosprawnych, w szczególności poruszających się na wózkach inwalidzkich.

 

Wyposażenie gabinetu rehabilitacji leczniczej

Wyposażenie gabinetu rehabilitacji leczniczej zależy od rodzaju usług, które proponuje swoim pacjentom. Typowe usługi oferowane przez zakład rehabilitacji (oraz jego komórki organizacyjne) to: fizykoterapia, kinezyterapia oraz masaż.

Do podstawowego wyposażenia pracowni fizykoterapeutycznej należą aparaty do wykonywania zabiegów w zakresie elektrolecznictwa, światłolecznictwa, ultradźwięków, ciepłolecznictwa, leczenia polem magnetycznym. Urządzenia elektromedyczne powinny mieć aktualne certyfikaty lub metryczki techniczne dopuszczające do stosowania w zakładach opieki zdrowotnej. Obok fizykoterapii jednym z podstawowych instrumentów rehabilitacji leczniczej jest kinezyterapia. Klasyczne wyposażenie zakładu rehabilitacji w sferze kinezyterapii powinno obejmować w szczególności:

a) uniwersalny gabinet usprawniania leczniczego wraz z kompletnym osprzętem w postaci mankietów, pasów, podwieszek, linek i obciążników umożliwiających wykonywanie pełnego zakresu ćwiczeń stosowanych w kinezyterapii,

b) tablice (stoliki) do ćwiczeń manualnych przeznaczone do ćwiczeń czynnych lub czynnych z oporem mięśni i stawów rąk,

c) poręcze do nauki chodu (tor) umożliwiające trening chodzenia, schody rehabilitacyjne,

d) rotory do ćwiczeń kończyn górnych i dolnych,

e) drabinki, materace, piłki rehabilitacyjne.

Dużą grupę sprzętów znajdujących się w wyposażeniu sal rehabilitacyjnych stanowią urządzenia z pogranicza sportu i rekreacji przeznaczone dla pacjentów o dużym stopniu sprawności lub osób niepełnosprawnych uprawiających dyscypliny sportowe. Należą do nich w szczególności:

a) urządzenia typu Atlas, występujące w formie indywidualnych stanowisk do ćwiczeń wybranych grup mięśniowych, jak również jako zestawy wielostanowiskowe do ćwiczeń siłowych, pozwalające na kompleksowe wzmacnianie określonych partii ciała,

b) ergometry rowerowe regulowane elektronicznie mające precyzyjne sterowanie obciążenia.

W przypadku masażu od jego rodzaju zależy konieczność zakupu określonych sprzętów do jego wykonywania. Masaż mechaniczny jest wykonywany z użyciem specjalnych urządzeń. Do masażu potrzebne będą przede wszystkim specjalne stoły, a w przypadku wykonywania masażu wodnego odpowiednie urządzenia, np. wanny do hydromasażu.

 

Wymagania dla personelu

Świadczenia zdrowotne w zakresie rehabilitacji mogą być wykonywane wyłącznie przez osoby wykonujące zawód medyczny oraz spełniające określone wymagania zdrowotne. Do osób uprawnionych do udzielania świadczeń zdrowotnych zaliczane są osoby wykonujące zawód medyczny, tzn. osoby uprawnione na podstawie odrębnych przepisów do udzielania świadczeń zdrowotnych oraz osoby legitymujące się nabyciem fachowych kwalifikacji do udzielania świadczeń zdrowotnych w określonym zakresie lub w określonej dziedzinie medycyny (art. 2 ust. 1 pkt 2 u.dz.l.). Kwalifikacje wymagane od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami określa załącznik do Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 20 lipca 2011 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami. Jednakże możliwość udzielania porad rehabilitacyjnych i zabiegów fizjoterapeutycznych finansowanych ze środków publicznych (na podstawie kontraktu z Narodowym Funduszem Zdrowia) jest uzależniona od spełnienia przez osoby udzielające tych świadczeń wymagań kwalifikacyjnych określonych w załączniku nr 1 do rozporządzenia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu rehabilitacji leczniczej.

 

Porady rehabilitacyjne

Personel medyczny mogący udzielać porad rehabilitacyjnych powinien posiadać następujące kwalifikacje:

• lekarz specjalista w dziedzinie rehabilitacji w chorobach narządu ruchu lub rehabilitacji ogólnej, lub rehabilitacji, lub rehabilitacji medycznej, lub medycyny fizykalnej i balneoklimatologii, lub fizjoterapii i balneoklimatologii, lub balneoklimatologii i medycyny fizykalnej, lub balneologii, lub balneologii i medycyny fizykalnej, lub

• lekarz ze specjalizacją I stopnia w dziedzinie rehabilitacji w chorobach narządu ruchu lub rehabilitacji ogólnej, lub rehabilitacji, lub rehabilitacji medycznej, lub medycyny fizykalnej i balneoklimatologii, lub

• lekarz, który ukończył minimum drugi rok specjalizacji w trakcie specjalizacji w dziedzinie rehabilitacji medycznej lub balneologii i medycyny fizykalnej, lub

• lekarz specjalista w dziedzinie chirurgii ortopedycznej lub chirurgii urazowo-ortopedycznej, lub ortopedii i traumatologii, lub ortopedii i traumatologii narządu ruchu, lub lekarz specjalista reumatologii.

 

Wizyty i zabiegi fizjoterapeutyczne

W przypadku fizjoterapeuty wizyty fizjoterapeutyczne mogą być prowadzone przez osobę, która uzyskała tytuł specjalisty w dziedzinie fizjoterapii na zasadach określonych w przepisach w sprawie uzyskiwania tytułu specjalisty w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia lub uzyskała tytuł specjalisty rehabilitacji ruchowej II stopnia, zwaną specjalistą w dziedzinie fizjoterapii.

Zabiegi fizjoterapeutyczne w zakresie kinezyterapii może wykonywać osoba prowadząca fizjoterapię, która:

• rozpoczęła po dniu 31 grudnia 1997 r. studia wyższe na kierunku fizjoterapia, zgodnie ze standardami kształcenia określonymi w odrębnych przepisach, i uzyskała tytuł licencjata lub magistra na tym kierunku,

• rozpoczęła przed dniem 1 stycznia 1998 r. studia wyższe na kierunku rehabilitacja ruchowa lub rehabilitacja i uzyskała tytuł magistra na tym kierunku,

• rozpoczęła przed dniem 1 stycznia 1998 r. studia wyższe w Akademii Wychowania Fizycznego i uzyskała tytuł magistra oraz ukończyła specjalizację I lub II stopnia w dziedzinie rehabilitacji ruchowej,

• rozpoczęła przed dniem 1 stycznia 1980 r. studia wyższe na kierunku wychowanie fizyczne i uzyskała tytuł magistra na tym kierunku oraz ukończyła w ramach studiów dwuletnią specjalizację z zakresu gimnastyki leczniczej lub rehabilitacji ruchowej, potwierdzoną legitymacją instruktora rehabilitacji ruchowej lub gimnastyki leczniczej,

• rozpoczęła przed dniem 1 stycznia 1980 r. studia wyższe na kierunku wychowanie fizyczne i uzyskała tytuł magistra na tym kierunku oraz ukończyła trzymiesięczny kurs specjalizacyjny z rehabilitacji,

• ukończyła szkołę policealną publiczną lub niepubliczną o uprawnieniach szkoły publicznej i uzyskała tytuł zawodowy technik fizjoterapii,

• rozpoczęła po dniu 30 września 2012 r. studia wyższe z zakresu fizjoterapii obejmujące co najmniej 2435 godzin kształcenia w zakresie fizjoterapii i uzyskała tytuł licencjata lub dodatkowo co najmniej 1440 godzin kształcenia w zakresie fizjoterapii i uzyskała tytuł magistra.

W przypadku zabiegów masażu mogą one być wykonywane przez wyżej osoby upoważnione do prowadzenia fizjoterapii, a także osoby, które uzyskały dyplom technika masażysty po ukończeniu technikum lub szkoły policealnej publicznej lub niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej (masażyści). Zabiegi krioterapii ogólnoustrojowej mogą być wykonywane przez lekarzy oraz magistrów fizjoterapii.

 

W przypadku pacjentów, którzy mają trudności z poruszaniem się, informację o przysługujących im prawach pacjenta oraz o udzielanych przez podmiot leczniczy świadczeniach zdrowotnych należy umieścić w sposób umożliwiający zapoznanie się z nią w pomieszczeniu, w którym pacjent przebywa.

 

Przestrzeganie praw pacjenta

Świadczeniodawca udzielający świadczeń z zakresu rehabilitacji leczniczej zobowiązany jest do przestrzegania praw pacjenta (w szczególności poszanowania intymności i godności) oraz, jeżeli ma to zastosowanie, zasad zawartego kontraktu z NFZ. W pomieszczeniach podmiotu leczniczego powinna być udostępniona informacja o prawach pacjenta, zgodnie z ustawą z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (dalej w skrócie u.p.p.). Na tablicy powinny być wywieszone dane kontaktowe do Rzecznika Praw Pacjenta. W przypadku pacjentów, którzy mają trudności z poruszaniem się, informację o przysługujących im prawach pacjenta oraz o udzielanych przez podmiot leczniczy świadczeniach zdrowotnych należy umieścić w sposób umożliwiający zapoznanie się z nią w pomieszczeniu, w którym pacjent przebywa (art. 11 i 12 u.p.p.). Pacjent, którego prawa zostaną naruszone, ma prawo wystąpić z roszczeniem cywilnym przeciwko świadczeniodawcy. Świadczeniodawca musi liczyć się z odpowiedzialnością cywilną za ewentualne szkody wyrządzone pacjentom.

 

Anna Słowińska

prawnik, specjalista prawa ochrony zdrowia

Bibliografia